Οι Λαζαρίνες του Τσιαρτσιαμπά: Δυνατότητα ένταξης του εθίμου στην πολιτιστική κληρονομιά της ΟΥΝΕΣΚΟ

Εξαιρετική  επιτυχία σημείωσε η ημερίδα με τίτλο «Οι Λαζαρίνες του Τσιαρτσιαμπά μέσα από τη ματιά του χθες, του σήμερα και του αύριο» που οργάνωσε ο ΟΑΠΝ σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης και επτά πολιτιστικούς συλλόγους του Τσιαρτσιαμπά που διοργανώνουν κάθε χρόνο το έθιμο των Λαζαρίνων.

Το Σαββάτο,  16/4/2016 πλημμύρισε η αίθουσα συνεδριάσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής από γυναίκες όλων των ηλικιών, κοριτσάκια 5 και 6 χρονών μέχρι ενήλικες 60 και 70 χρόνων, σε μια θαυμαστή διαγενεακή εκπροσώπηση του εθίμου. Έλαμπαν στον καυτό απριλιάτικο ήλιο της αυλής του Μουσείου οι υπέροχες στολές τους  χάρη στον πλούτο των χρωμάτων, των σχεδίων, των κεντημάτων, των στολιδιών, των κοσμημάτων. Μοναδικές στιγμές γιορτής  στην ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής καθώς για πρώτη  φορά  συγκεντρώνονται στους χώρους του οι Λαζαρίνες  από όλη την περιοχή του Τσιαρτσιαμπά για να παρουσιάσουν το ξεχωριστό έθιμό τους σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια  παρουσία της επιστημονικής κοινότητας αλλά και πλήθους κόσμου.

Ο ΟΑΠΝ  Δήμου Κοζάνης, από τον περασμένο Γενάρη ακόμη, αναγνωρίζοντας  τη δύναμη του εθίμου σε μια μεγάλη περιοχή του Δήμου και επιθυμώντας να δώσει καινούριες προοπτικές σ’ αυτό ξεκίνησε έναν επίμονο κύκλο επαφών με αρμόδιους φορείς σε μια προσπάθεια διοργάνωσης της συγκεκριμένης ημερίδας με απώτερο στόχο την έναρξη των διαδικασιών για την ένταξη του εθίμου στην παγκόσμια άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ΟΥΝΕΣΚΟ.  Η πρώτη φάση αυτής της προσπάθειας,  αφού ξεπέρασε πολλά και ποικίλα εμπόδια όπως και διάφορες δευτερογενείς αντιθέσεις  πήρε τελικά σάρκα και οστά και ολοκληρώθηκε  με επιτυχία προχθές, την ημέρα του Φτωχολάζαρου.

Καθοριστική συμβολή σ’ αυτό είχαν οι Λαζαρίνες των επτά Συλλόγων της περιοχής (Αγίας Παρασκευής «Η Αγία Παρασκευή», Αιανής « Η Πρόοδος»,  Κάτω Κώμης «Αριστοτέλης», Κρόκου «Ιωακείμ Λιούλιας», Λευκοπηγής «Μέγας Αλέξανδρος», Μορφωτικός Μεταμόρφωσης και  Σύλλογος Γυναικών Ροδιανής «Η  Ωραία Ελένη»)  που με τη δυναμική της παρουσία η κάθε ομάδα, την κατάλληλη επιλογή φωτογραφιών, video,  τραγουδιών και  χορών σε συνδυασμό με τις αφηγήσεις και τις αποσπασματικές  αναπαραστάσεις της τελετουργίας του εθίμου  επί σκηνής ζωντάνεψαν με πολύ παραστατικό τρόπο τα δρώμενα σκορπώντας ρίγη συγκίνησης και θαυμασμού στο ακροατήριο. Απέδειξαν γι’ ακόμη μια φορά ότι το έθιμο καλά κρατεί στον Τσιαρτσιαμπά σε αντίθεση με  άλλες περιοχές της Ελλάδας όπου φθίνει ή έχει ήδη εξαφανιστεί. Και όταν  σήμερα η επιστημονική κοινότητα της Ελλάδας αναφέρεται στο έθιμο των Λαζαρίνων με όλη του τη λαμπρότητα, την τελετουργία  και την πλήρη ανάπτυξη από όλες τις διευθύνσεις όλοι οι δρόμοι οδηγούν στον Τσιαρτσιαμπά.

Η ημερίδα υποστηρίχθηκε επιστημονικά
– από την ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Λαμπροπούλου Βούλα που αναφέρθηκε στις Λαζαρίνες της Λευκοπηγής και σε παρόμοια έθιμα της Κάτω Ιταλίας όπως  στην ελληνόφωνη πόλη Bova.
– και από  τις κυρίες  Καμηλάκη –Πολυμέρου Κατερίνη και Μάργαρη Ζωή του Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών  που εγκωμίασαν το έθιμο και ανέπτυξαν τις προϋποθέσεις  ένταξής του  στην άυλη παγκόσμια  πολιτιστική κληρονομιά της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Η ημερίδα όμως αποτέλεσε την αφορμή για να φανερωθεί και κάτι άλλο εξίσου σημαντικό, στο πλαίσιο ενός «Καφέ Πολυγλωσσίας» που λειτούργησε παράλληλα με τις επιστημονικές εισηγήσεις. Παρόλο που τα 7 χωριά ανήκουν γεωγραφικά στον ίδιο χώρο του Τσιαρτσιαμπά  και συγγενεύουν πολιτισμικά  αφού παρουσιάζουν τα ίδια ήθη και έθιμα, είχαμε ωστόσο την ευκαιρία να καταγράψουμε και αρκετές διαφοροποιήσεις του εθίμου από χωριό σε χωριό καθώς οι ομάδες των Λαζαρίνων δεν χρησιμοποιούν τα ίδια εκφραστικά μέσα σε τραγούδια, τελετουργικές  κινήσεις και παραστάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το λαζαριάτικο τραγούδι «Καλή μερά σου Παναγιά, Καλώς τις Λαζαρίνις», που ακούστηκε σε τρείς διαφορετικές παραλογές από τρεις διαφορετικές ομάδες. Οι ίδιες διαφοροποιήσεις  αναδείχτηκαν και στις στολές, στον τρόπο έκφρασης και  στα εδέσματα των Λαζαρίνων , που σχετίζονται με την οργάνωση του «κονάκι». Διαπιστώθηκε δηλαδή περίτρανα ότι μέσα σε ένα ευρύτερο και φαινομενικά ομοιογενές  σε γενικές γραμμές πολιτισμικό περιβάλλον η κάθε τοπική κοινότητα διατηρεί την  αυτονομία της και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της,  τα οποία  διαμορφώθηκαν στην πάροδο του χρόνου με τη βοήθεια των  ανθρώπων της που αποτελούν και τους τελεστές  του εθίμου.

Μετά τις  παρουσιάσεις ακολούθησαν  οι λαζαριάτικοι  χοροί από κάθε Σύλλογο χωριστά  στον αύλειο  χώρο του Μουσείου και η εκδήλωση έκλεισε με όλες τις Λαζαρίνες του Τσιαρτσιαμπά να ενώνουν για πρώτη φορά τις δυνάμεις τους στο χορό με το τραγούδι  «Τσιντσιρό».

Στο πλαίσιο της ημερίδας  μέσα στην αίθουσα συνεδριάσεων του Μουσείου λειτούργησε έκθεση αρχειακού υλικού διανθισμένη από φωτογραφίες και στολές των Συλλόγων ενώ στην είσοδο του Μουσείου στήθηκε ένα ολόκληρο παραδοσιακό κονάκι με τη βοήθεια των γυναικών του Πολιτιστικού Συλλόγου Αιανής «Η Πρόοδος». Παράλληλα στο εσωτερικό αίθριο του Μουσείου οργανώθηκε  ένα πραγματικό κονάκι με υπέροχα νηστήσιμα φαγητά και γλυκά από τις γυναίκες των 7 Συλλόγων.

Η μακροβιότητα και η δύναμη του εθίμου  μέσα στο χρόνο όπως και η εγγύηση της συνέχειας  του από γενιά σε γενιά,  η ομοιομορφία του βασικού του πυρήνα   σε μια ενιαία γεωγραφικά περιοχή αλλά και οι ποικίλες αποκλίσεις του από χωριό σε χωριό μαζί με την  προσήλωση στην παράδοση είναι τα στοιχεία που έδωσαν πλέον την αφορμή στον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας  του Δήμου Κοζάνης να ξεκινήσει μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία για τη δημιουργία ενός τεκμηριωμένου φακέλου για την ένταξη του εθίμου στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO, αρχής γενομένης από την ημερίδα.

Ο ΟΑΠΝ για την επιτυχία της ημερίδας επιθυμεί να ευχαριστήσει θερμά:

τις γυναίκες, τις κοπέλες και τα κοριτσάκια των 7  Πολιτιστικών Συλλόγων που ως Λαζαρίνες παρουσίασαν το έθιμο σε όλο του το εύρος και ετοίμασαν τα νηστήσιμα εδέσματα για το κονάκι όπως και τα ΔΣ των ανωτέρω Συλλόγων μαζί με τους χοροδιδασκάλους για τη βοήθεια που πρόσφεραν.
τις δυο εισηγήτριες (κυρίες Λαμπροπούλου Βούλα και Μάργαρη Ζωή) για την παρουσία τους και την επιστημονική τους υποστήριξη

Τους χορηγούς της ημερίδας: την Αεροπορική εταιρία Astra  Airlines και το Cafe-Bar  Τρυποκάρυδος

Την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης και το Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής για τη διάθεση και διευθέτηση του χώρου ξεκινώντας από τη Δ/ ντρια κ. Μετόκη-Χονδρογιάννη  μέχρι τους εργαζόμενους  Μύρου Κώστα, Τούνα Πασχάλη, Κοτσαχρήστου Δήμητρα, Λόκανα Χαρίκλεια, Θεοδώρου Δήμητρα, Χονδρογιάννη Ανθή, Μπούκου Δέσποινα για την πολύτιμη αρωγή και υλικοτεχνική στήριξη.

Η Πρόεδρος του ΟΑΠΝ
Φανή Φτάκα-Τσικριτζή