Εναλλακτικός τουρισμός στην Κοζάνη; Και γιατί όχι; (της Δήμητρας Καραγιάννη)

 «Τι μας φέρνετε απ’ την Κοζάνη; Κάρβουνο;»

Τι απαντάς, άραγε, όταν ακούς ένα τέτοιο αποστομωτικό ερώτημα, βλέποντας παράλληλα στα μάτια του συνομιλητή σου μια λεπτή δόση ειρωνείας και μπόλικη ματαίωση για το τοπικό σου «είναι»; Ένιωσα, ομολογώ, μια έντονη αυτολύπηση, γιατί δεν κατάγομαι από κάποιον ωραίο τόπο, μια Σαντορίνη, μια Κέρκυρα, μια Κρήτη, μια Ιθάκη, μια Θεσσαλονίκη… από κάποιον, τρόπον τινά, ιδανικό προορισμό, με γραφικά σοκάκια και ατελείωτη θέα στο πέλαγος… Κι ύστερα, η αυτολύπηση έγινε θυμός. Θυμός για την ερώτηση, θυμός γιατί η εικόνα του τόπου μας –είτε κυριολεκτικά, είτε μεταφορικά- είναι αυτή που είναι, θυμός γιατί μόνοι μας τον αδικήσαμε τον τόπο μας, μα κυρίως γιατί δεν κάνουμε κάτι για να αναστρέψουμε τα πράγματα.

Η ερώτηση αυτή έγινε αφορμή για να σκεφτώ συνειδητά «τοπικιστικά», με την καλή έννοια, όχι από ανούσια προσήλωση στον τόπο καταγωγής μου, μα από εκτίμηση κι αγάπη για τον τόπο αυτό.

Έθεσα καταρχήν διάφορα εσωτερικά ερωτήματα: Τι είναι η Κοζάνη για τους άλλους; Τι είναι για μας; Τι δίνουμε στο τόπο μας και τι του ζητάμε; Τι περιμένουμε από εκείνον και τι ονειρευόμαστε για το μέλλον; Πόσο πιστεύουμε σε μας; Πόσο επινοητικοί είμαστε; Πόσο διεκδικούμε το καλύτερο; Πόσο δεκτικοί είμαστε σε καινούριες ιδέες; Πόσο «ψαχνόμαστε» στο διαφορετικό; Πόσο «ανοιχτά» βλέπουμε τα πράγματα, έξω από τους στενούς ορίζοντες του μικρόκοσμου που μας περιβάλλει; Πόσο «μαζί» είμαστε στο αύριο που πρέπει να χτίσουμε από κοινού;

Δεν είναι καθόλου λίγοι αυτοί που έχουν στο μυαλό τους ταυτισμένη την Κοζάνη με το μαύρο, το γκρίζο, το μουντό, το άδειο. Το θέμα, όμως, δεν είναι τι πιστεύουν οι άλλοι για μας. Το θέμα είναι τι πιστεύουμε εμείς οι ίδιοι για μας. Γιατί, αυτό που είμαστε -κι αυτό που θα γίνουμε- δεν είναι μια τυχαία σύμπτωση. Είναι επιλογή. Κι αυτό, είναι, τόσο ευθύνη, όσο και δύναμη. Οι ίδιοι δημιουργούμε την εικόνα και το μέλλον μας, είτε ως μονάδες, είτε ως μέλη ενός συνόλου, είτε ως κοινωνίες ολόκληρες. Είμαστε, λοιπόν, απόλυτα «υπεύθυνοι» για το μετά, όπως ήμασταν και για το πριν, που διαμόρφωσε το τώρα.

Η αισθητική εικόνα μιας πόλης, σαφώς δεν μπορεί να αλλάξει, παρά μόνο να βελτιωθεί σε βάθος χρόνου. Την εικόνα ενός τόπου, όμως, δεν τη συνθέτουν μονάχα τα κτίρια και οι δρόμοι. Τη συνθέτουν ένα σωρό άλλα πράγματα, που διαμορφώνουν τον «χαρακτήρα» του τόπου αυτού. Την «προσωπικότητά του». Χαριτολογώντας, θα λέγαμε πως αξία δεν έχει μόνο η «εμφάνιση» ενός τόπου, αλλά ο «εσωτερικός του πλούτος»…

Το σήμερα, που σφίγγει ως κλοιός γύρω μας, μας αναγκάζει να βρούμε άλλες λύσεις. Για την ακρίβεια, να τις επινοήσουμε. Να δημιουργήσουμε τις «εναλλακτικές».

Ορμώμενη, λοιπόν, από την τελευταία λέξη, θα μιλήσω γι’ αυτό το νέο «κύμα» της εποχής, που ονομάζεται «εναλλακτικός τουρισμός». Γι’ αυτό το είδος τουρισμού, δηλαδή, που δεν ταυτίζεται με την εικόνα της θάλασσας και του κλασικού καλοκαιρινού τοπίου, αλλά με εναλλακτικές δραστηριότητες, που αναδεικνύουν τις αθέατες πλευρές και πτυχές ενός τόπου.

Μάλλον ηχεί παράταιρο, ίσως και γραφικό, να μιλάει κανείς για οποιοδήποτε είδος «τουρισμού» στην Κοζάνη… Κι όμως, ο εναλλακτικός τουρισμός αφορά ακριβώς περιοχές σαν τη δική μας. Περιοχές που δεν υπήρξαν ποτέ τουριστικές. Είναι μια καινούρια φιλοσοφία που έρχεται να αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητες ενός τόπου, να αναδείξει τα κρυμμένα δυνατά του στοιχεία, να τα αναπτύξει και να τα εξελίξει δημιουργικά.

Ήταν Σεπτέμβρης του 2013, όταν έγραφα τότε στην εφημερίδα «Θάρρος», για το ενδεχόμενο ανάπτυξης τουρισμού στην Κοζάνη, κι από τότε μέχρι σήμερα, η άποψή μου, ότι η Κοζάνη θα έπρεπε να ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα αυτό, είναι ακόμα πιο ενισχυμένη.

Τουρισμός δεν είναι μόνο η θάλασσα. Τουρισμός είναι πολλά περισσότερα. Είναι η φύση, οι γεύσεις, τα γράμματα, οι τέχνες, οι παραδόσεις, ο πολιτισμός, και τόσα άλλα, τα οποία η Κοζάνη διαθέτει σε αφθονία. Ο τόπος μας έχει τις προϋποθέσεις για να μετουσιωθεί σε κάτι «άλλο» και να αποκτήσει καινούριες προοπτικές.

Εναλλακτικός τουρισμός είναι ο θρησκευτικός τουρισμός, ο φυσιολατρικός, ο αθλητικός, ο αρχαιολογικός τουρισμός, ο αναρριχητικός, ο ποδηλατικός, ο οικοτουρισμός, ο γαστρονομικός τουρισμός, ο ορειβατικός, ο πολιτισμικός τουρισμός, ο συνεδριακός τουρισμός.

Η Κοζάνη, μια περιοχή που δεν υπήρξε ποτέ τουριστική, θα πρέπει να αρχίσει να σκέφτεται διαφορετικά. Και να οργανώνεται διαφορετικά. Καταρχάς, έχει δύο πολύ δυνατά χαρτιά στα χέρια της, για τα οποία είναι ήδη γνωστή, με θετικό πρόσημο: Το ένα λέγεται «Κρόκος» και το άλλο «Αποκριά». Η δυναμική των δύο αυτών στοιχείων μπορεί να αποτελέσει πολύτιμη βάση, να προβληθεί και να αξιοποιηθεί καθοριστικά, τόσο στον τομέα του αγροτουρισμού, όσο και στον τομέα του ευρύτερου εναλλακτικού τουρισμού.

Επίσης, η περιοχή μας διαθέτει όμορφα σημεία (στην πόλη και στα χωριά), που, αν συμπεριληφθούν σε ένα στοχευμένο πρόγραμμα, μπορούν να «κρατήσουν» έναν επισκέπτη για κάποιες ώρες στον τόπο μας. Ο Άγιος Νικόλαος, η Βιβλιοθήκη, το Λαογραφικό Μουσείο, τα μονοπάτια στη φύση, η Μονή Βαζελώνος, o Μπούρινος, το αρχαιολογικό μουσείο Αιανής, η αρχαιολογική συλλογή της Κοζάνης -που πρόσφατα εγκαινιάστηκε-, η λίμνη, είναι ορισμένα από αυτά, τα οποία θα μπορούσαν να αποκτήσουν μία εντελώς διαφορετική διάσταση, αν συμπεριλαμβάνονταν σε ένα συνολικό πρόγραμμα οργανωμένων δραστηριοτήτων, σε συνδυασμό με την απολαυστική τοπική κουζίνα και την πολιτιστική δραστηριότητα της περιοχής μας.

Πιο συγκεκριμένα, τα παραπάνω θα μπορούσε δυνητικά να τα παρέχει σε οργανωμένο πακέτο ένας ιδιώτης, ο οποίος –ερχόμενος σε επαφή με τουριστικά πρακτορεία της Ελλάδας και του εξωτερικού- θα αναλάμβανε να οργανώσει, επί τούτου, ποικίλες δραστηριότητες για επισκέπτες (δράσεις με παραδοσιακούς χορούς, αγροτικές δραστηριότητες, βόλτες στη φύση, ορειβασία, μαθήματα γαστρονομίας, μουσικής, ελληνικών, ποδηλασία, μαθήματα ιππασίας, δραστηριότητες στη λίμνη κ.α.) Σε πολλές χώρες λειτουργούν τέτοιου είδους τουριστικές επιχειρήσεις στην επαρχία –φιλοξενώντας τουρίστες ακόμα και μέσα σε σπίτια. Πρόκειται για ένα είδος εναλλακτικής τουριστικής πρότασης, που ενδιαφέρει μεγάλο κομμάτι ανθρώπων άλλων χωρών, ενώ αρχίζει σταδιακά να αναπτύσσεται και στη χώρα μας.

Παράλληλα με τα παραπάνω, θα ήταν σκόπιμη η αξιοποίηση όλων των αξιόλογων σημείων που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, καθότι τουριστικά αξιοποιήσιμος δεν είναι ένας τόπος μεμονωμένα, αλλά οτιδήποτε βρίσκεται κοντά σ’ αυτόν. Για την Κοζάνη αυτό θα μπορούσε να είναι ό, τι ανήκει στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, αλλά και η Θεσσαλονίκη, η Κατερίνη, τα Γιάννενα κ.α.

Ίσως η Κοζάνη να μην είναι ακόμα δυνατός προορισμός από μόνη της, μπορεί όμως να αποτελέσει ένα καλό «πέρασμα», ώστε σταδιακά να αρχίσει να προβάλλει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.

Πέρα από την υποστήριξη που θα πρέπει να παρέχει το κέντρο στην περιφέρεια -στο πλαίσιο της ενίσχυσης κάθε οργανωμένης ή μεμονωμένης φωνής δημιουργίας, καινοτομίας και παραγωγικής ανάπτυξης-, οφείλουμε να κάνουμε πολλά και οι ίδιοι.

Αυτό που πρέπει πρωτίστως να κατανοήσουμε είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει εναλλακτικός τουρισμός χωρίς την συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Είναι αναγκαίο η τοπική επιχειρηματικότητα και η κοινωνία μας εν γένει, να δραστηριοποιηθεί σε αυτό το επίπεδο, αλλά πρωτίστως να μπει σε μία άλλη λογική. Οφείλουμε να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε αλλιώς. Και, κυρίως, πρέπει να αγαπήσουμε και να εκτιμήσουμε τον τόπο στον οποίο ζούμε.

Σε μια εποχή τόσο μεγάλης κρίσης, με υψηλότατα ποσοστά ανεργίας στην περιοχή μας, επιβάλλεται να βρούμε ή να επινοήσουμε λύσεις. Δεν υπάρχει τόπος που να μην έχει κάτι να αναδείξει. Δεν υπάρχει τόπος που να μη μπορεί να γίνει επισκέψιμος. Ο δικός μας τόπος έχει σημαντικές δυνατότητες. Αναξιοποίητες. Όμως υπαρκτές. Αν η ιδέα μετουσιωθεί σε προσπάθεια, και το όραμα σταδιακά σε πράξη, ανοίγουμε έναν δρόμο, ώστε οι δυνατότητες να γίνουν προοπτικές μέσα στο χρόνο. Ας μην ξεχνάμε πως «το μέλλον ανήκει στους ανθρώπους που βλέπουν τις δυνατότητες, προτού αυτές γίνουν προφανείς».