Καλοκαίρι: η εποχή του ερωτικού «καύσωνα»

Οπως συμβαίνει με όλα τα θηλαστικά, εμείς οι άνθρωποι αφιερώνουμε πολύ χρόνο για την προετοιμασία και την ικανοποίηση των ερωτικών μας αναγκών, και αυτό γιατί το σεξ, εκτός από πηγή ηδονής, αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για την επιτυχή αναπαραγωγή μας ως ατόμων και ως είδους.

Γεγονός που, από μόνο του, θα δικαιολογούσε επαρκώς τη βαρύτητα που έχει το σεξ στη ζωή μας.

Για την επιστήμη, και ειδικότερα για τη βιολογία, «ο λόγος της ενασχόλησης με το σεξ είναι πολύ απλός. Το σεξ χαρίζει στην ανθρώπινη φύση την ποικιλομορφία της, γιατί αν απουσίαζε η συνουσία, κάθε παιδί θα ήταν ακριβές αντίγραφο του γονιού του... χωρίς το σεξ δεν θα υπήρχε εξέλιξη», όπως εύστοχα συνοψίζει το όλο ζήτημα ο διάσημος Βρετανός γενετιστής Στιβ Τζόουνς στο βιβλίο του «Η καταγωγή του άνδρα» (κυκλοφορεί από τις εκδ. «ΑΒΓΟ»).

Καμία έκπληξη λοιπόν για το γεγονός ότι τόσο οι περίπλοκες και χρονοβόρες ερωτοτροπίες όσο και η επίτευξη της πολυπόθητης ερωτικής συνεύρεσης μεταξύ των ανθρώπων ρυθμίζονται και εξαρτώνται πρωτογενώς από ενδογενείς βιολογικούς και, δευτερευόντως, από εξωγενείς πολιτισμικούς παράγοντες. Μεγάλη έκπληξη, αντίθετα, προκαλεί το τεράστιο χρονικό διάστημα που απαιτήθηκε μέχρι να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε την «πραγματική» φύση των βιολογικών παραγόντων -γονιδιακών, εγκεφαλικών και ψυχολογικών- που καθορίζουν τα ερωτικά μας ήθη και πάθη.

Οι θερινές εξάψεις

Γιατί όμως οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν τον ερχομό της άνοιξης με το ξύπνημα των αισθήσεων, με μια ακατανίκητη επιθυμία για ζωή και για έρωτα; Το ότι η άνοδος της θερμοκρασίας και η σταδιακή αύξηση της διάρκειας της ημέρας κατά τους εαρινούς και θερινούς μήνες επηρεάζει ολόκληρη τη φύση είναι σε όλους γνωστό εμπειρικά. Λιγότερο κατανοητό είναι το πώς αυτή η περιοδική εποχική αλλαγή επιδρά στις σεξουαλικές και ψυχολογικές διαθέσεις των ανθρώπων. Υπάρχει, άραγε, για τους ανθρώπους μια ιδανική εποχή για τις ερωτικές τους συνευρέσεις, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα θηλαστικά;

Οπως ανακάλυψαν σχετικά πρόσφατα, κατά την πορεία της εξέλιξης των ανώτερων θηλαστικών διαμορφώθηκαν σταδιακά δύο εξειδικευμένα εγκεφαλικά κυκλώματα που από κοινού ρυθμίζουν την ερωτική συμπεριφορά των ζώων. Το πρώτο νευρωνικό κύκλωμα είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να προετοιμάζει τον οργανισμό για την έλευση θερμότερων εποχών. Το δεύτερο νευρωνικό κύκλωμα επιτρέπει στον οργανισμό να εκτιμά το ενεργειακό κόστος αλλά και τα ενεργειακά αποθέματα που απαιτούνται για τη συνουσία και την αναπαραγωγή.

Αυτά τα δύο νευρωνικά κυκλώματα εντοπίστηκαν σε μια αρχαϊκή δομή του εγκεφάλου, τον υποθάλαμο. Πρόκειται για μια εγκεφαλική δομή αποφασιστικής σημασίας για την ομοιοστατική ισορροπία του οργανισμού: δέχεται όλες τις εξωγενείς πληροφορίες από το περιβάλλον και τις αντιπαραβάλλει με τις εσωτερικές παραμέτρους του οργανισμού, ρυθμίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τις ενδοκρινικές και τις σπλαχνικές αντιδράσεις του. Ο υποθάλαμος επομένως ελέγχει την επιβίωση και εγγυάται την ισορροπημένη ανάπτυξη του οργανισμού καθορίζοντας το πότε ή πόσο πρέπει να τρέφεται, αλλά και πότε ή πόσο συχνά πρέπει να συνουσιάζεται. Οπως από καιρό είχε διαισθανθεί και περιγράψει η ερωτική λογοτεχνία, διατροφή και σεξ είναι δύο στενότατα συνυφασμένες βιολογικές λειτουργίες!

Αυτή η διαπλοκή τροφής-σεξ επιβεβαιώθηκε επιστημονικά από τις πρόσφατες μελέτες των R. Foster και Τ. Roenneberg. Οι ερευνητές αυτοί απέδειξαν ότι η δραστηριότητα αυτών των δύο κυκλωμάτων του υποθαλάμου επηρεάζει αποφασιστικά την ενεργοποίηση ή την απενεργοποίηση των εγκεφαλικών δομών που σχετίζονται με το σεξ και τη γονιμότητα. Με άλλα λόγια, αυτά τα εγκεφαλικά κυκλώματα καθορίζουν τους αναπαραγωγικούς ρυθμούς των διαφόρων θηλαστικών (ετήσιοι, εποχικοί ή διαρκείς).

Αρχίζουμε λοιπόν να κατανοούμε το γιατί και κυρίως το πώς η διάρκεια της ημέρας (φωτοπερίοδος) καθορίζει την ερωτική συμπεριφορά των ανώτερων θηλαστικών. Πράγματι, τα περισσότερα θηλαστικά διαθέτουν ειδικά εγκεφαλικά κυκλώματα για να αναγνωρίζουν την αύξηση της διάρκειας της ημέρας το καλοκαίρι, γεγονός που, με τη σειρά του, δημιουργεί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για μια επιτυχή και γόνιμη συνουσία. Το εύλογο ερώτημα είναι αν οι ίδιοι ή έστω κάποιοι ανάλογοι εγκεφαλικοί μηχανισμοί ρυθμίζουν και την ανθρώπινη ερωτική συμπεριφορά.

Σύμφωνα με τα επίσημα δημογραφικά και στατιστικά δεδομένα, η ερωτική δραστηριότητα των ανθρώπων αυξάνει σημαντικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Για παράδειγμα, διάφορες μελέτες στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη επιβεβαιώνουν ότι οι πωλήσεις προφυλακτικών αυξάνονται κατακόρυφα κατά τους θερινούς μήνες. Το γεγονός όμως αυτό μπορεί κάλλιστα να εξηγηθεί όχι με βιολογικούς αλλά με κοινωνιολογικούς όρους (διακοπές, περισσότερος ελεύθερος χρόνος κ.ο.κ.).

Η αυξημένη συνουσιακή δραστηριότητά μας το καλοκαίρι θα μπορούσε ενδεχομένως να εξηγηθεί βιολογικά αν τη θεωρούσαμε ένα κατάλοιπο του εξελικτικού μας παρελθόντος. Σε δυσχερέστερες κοινωνικές συνθήκες, η αυξημένη ερωτική δραστηριότητα των προγόνων μας το καλοκαίρι (π.χ. τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο) αποτελούσε την εγγύηση ότι τα κυήματα που θα γεννιούνταν ύστερα από εννιά μήνες θα έρχονταν στον κόσμο την άνοιξη, γεγονός που εξασφάλιζε τη μεγαλύτερη βιωσιμότητά τους.

Εγκεφαλικά ερωτόπληκτοι

Πάντως, η ύπαρξη μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο νευρωνικών «ημερολογίων» ικανών να καταμετρούν τους εποχικούς κύκλους και έτσι να ρυθμίζουν τη σεξουαλική μας δραστηριότητα αποτελεί σήμερα ένα ανοιχτό επιστημονικό ζήτημα. Και αυτό γιατί η ασφάλεια της ζωής στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, η μαζική χρήση αντισύλληψης και άλλοι κοινωνικοί παράγοντες περιπλέκουν τα στατιστικά δεδομένα. Ωστόσο, μάλλον θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η ερωτική μας συμπεριφορά δεν υπερβαίνει ποτέ τις εγκεφαλικές μας προδιαγραφές.

Αν ρωτούσατε έναν αρκετά μεγάλο αριθμό ανδρών και γυναικών «ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο σεξουαλικό όργανο του σώματός μας;», είναι βέβαιο πως θα παίρνατε τις πιο διαφορετικές απαντήσεις, ανάλογα με τα γούστα και το φύλο του ερωτώμενου.

Για παράδειγμα, από διάφορες μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι το ενδιαφέρον των γυναικών επικεντρώνεται αρχικά στο πρόσωπο και μόνο κατόπιν στο υπόλοιπο σώμα, χωρίς βέβαια να παραβλέπουν την περιοχή του ανδρικού καβάλου. Αντίθετα, οι περισσότεροι άντρες εξερευνούν και επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στα πλούσια στήθη, στις ατελείωτες γάμπες και στα τορνευτά οπίσθια. Σίγουρα όμως σε κανέναν, άντρα ή γυναίκα, δεν θα περνούσε από το νου να απαντήσει ότι το πιο διεγερτικό σεξουαλικά όργανο του σώματός μας βρίσκεται κρυμμένο μέσα στο κεφάλι μας: είναι δηλαδή ο εγκέφαλός μας.

Πάντως, μεταξύ των ειδικών δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι όλα τα «διεγερτικά» μέρη του ανθρώπινου σώματος που αναφέραμε παραπάνω έχουν εξελιχθεί ακριβώς με σκοπό να προσελκύουν και να ξυπνούν το σεξουαλικό μας ενδιαφέρον, και ο τελικός αποδέκτης όλων αυτών των επίμονων διεγερτικών σημάτων δεν είναι παρά ο εγκέφαλος: η πραγματική μηχανή του σεξ και όλων των ερωτικών μας συναισθημάτων.

Μάλιστα, έχει διαπιστωθεί κατ' επανάληψη ότι η ιδιαίτερη λειτουργία των ερωτικών κυκλωμάτων μας στηρίζεται σε διαφορετικά εγκεφαλικά μόρια, κυρίως ορμόνες και εξειδικευμένους νευροδιαβιβαστές. Ετσι, για παράδειγμα, η έντονη σεξουαλική έλξη που νιώθουμε για κάποιον ή κάποια εξαρτάται από την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων τεστοστερόνης, ενώ η ένταση της ερωτικής έκστασης ρυθμίζεται κυρίως από την ποσότητα ντοπαμίνης που παράγεται στον εγκέφαλο, σε συνδυασμό με τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης. Οσο για τη ικανότητά μας να διατηρούμε αμείωτο στο χρόνο το ερωτικό μας ενδιαφέρον, αυτή εξαρτάται από την αυξημένη παραγωγή άλλων δύο ορμονών: της ωκυτοκίνης στις γυναίκες και της βασοπρεσίνης στους άνδρες.

Η πλειονότητα των ερευνητών θεωρεί πλέον βέβαιο ότι τόσο η ένταση της σεξουαλικής ηδονής όσο και η σφοδρότητα των ερωτικών μας συναισθημάτων, ακόμη και η αγάπη και φροντίδα της μητέρας για το νεογέννητο, είναι συμπεριφορές που ρυθμίζονται από βιοχημικούς παράγοντες που δρουν στο εσωτερικό του εγκεφάλου μας. Επιπλέον, είναι ευρύτατα αποδεκτό ότι αυτά τα ρυθμιστικά μόρια επιδρούν διαφορετικά στον εγκέφαλο των ανδρών και των γυναικών!

Μήπως, εν τέλει, παρά τις ρομαντικές και ιδεοληπτικές αυταπάτες μας σε ό,τι αφορά την ερωτική μας συμπεριφορά, δεν είμαστε τίποτε περισσότερο από άβουλες «βιοχημικές μαριονέτες»; Ερωτόπληκτοι όχι από επιλογή αλλά από την εγκεφαλική μας κατασκευή; Στο επόμενο άρθρο μας σχετικά με τους μηχανισμούς της λαγνείας θα αναζητήσουμε κάποιες απαντήσεις στο βασανιστικό αυτό ερώτημα. enet.gr