Αποκριά στην Κοζάνη
Αποκριά στην Κοζάνη είναι παιδί πανάρχαιων εθίμων με έναν ξεχωριστό χαρακτήρα που κατόρθωσε να επιβιώσει μέσα στο χρόνο, κρατώντας την ουσία και αλλάζοντας μερικώς το περίβλημά της.Πρόκειται για πατροπαράδοτο και αυθεντικό έθιμο της περιοχής, που ζει και τρέφεται από το μεράκι και την αγάπη των Κοζανιτών. Αυτό είναι άλλωστε και το μυστικό της επιτυχίας, καθώς η Αποκριά της Κοζάνης, είναι οι άνθρωποί της, οι οποίοι συμμετέχουν, μοχθούν, αγωνίζονται, για την διατήρηση της παράδοσής τους.
Είναι η Ματίνα από το «Λάκο του Μάγγανη», ο Λάζαρος από τη «Σκ΄ρκα», ο Γιάννης από τον «Άγιο Δημήτριο», ο Αργύρης απ΄ την «Γιτιά», ο Τάκης από τα «Αλώνια», που θα τραβήξουν μπροστά, όπως κάθε χρόνο, για την καλύτερη οργάνωση και παρουσίαση του φανού τους, του άρματος και της φιλοξενίας του κόσμου.
Είναι οι συνεχιστές της παράδοσης, οι άνθρωποι εκείνοι που μοχθούν, μεταφέροντας στις πλάτες τους ότι έρχεται από παλιά, συνεχίζοντας την παράδοση και μάλιστα, χωρίς πρέπει και γιατί, με στόχο να συμπαρασύρουν τους πάντες, ώστε να μην μείνει κανείς απλός θεατής.
Είναι αυτοί που μήνες τώρα συναντιόνται καθημερινά στα στέκια των Φανών τους, για να προετοιμάσουν και πάλι το έθιμο, να καταθέσουν ότι θα γεννήσει η φαντασία τους, για να το παντρέψουν με το παραδοσιακό, όπως τους έμαθαν οι γονείς και οι παππούδες τους, ώστε να δημιουργούν κάθε φορά κάτι ξεχωριστό και να προσελκύουν το κόσμο με έναν μοναδικό τρόπο, που και αυτός με την σειρά του θα ακολουθήσει τους ρυθμούς τους.
Άλλωστε από μικρά παιδιά συμμετέχουν, από γενιά σε γενιά περνά το έθιμο αυθόρμητα και αβίαστα. Για τον κάθε κοζανίτη είναι τρόπος ζωής, είναι στο DNA του, είναι τα βιώματά του, κομμάτι δικό του, απόκτημα δικό του, που ως κόρη οφθαλμού φυλλάτει.
Πριν από την μεγάλη γιορτή
Μόλις περάσουν οι γιορτές των Χριστουγέννων, οι Κοζανίτες ασχολούνται πλέον εντατικά με τους Φανούς. Αν και για τους περισσότερους, η Αποκριά στην Κοζάνη ξεκινά κάθε χρόνο ακριβώς μετά την Καθαρά Δευτέρα. Αυτό μας εκμυστηρεύονται οι άνθρωποι εκείνοι που χρόνια τώρα πρωτοστατούν στη διοργάνωση του εθίμου, καθώς η Αποκριά στην Κοζάνη, είναι τρόπος ζωής, όπως μας εξομολογούνται οι άνθρωποι των Φανών.
Οι υπεύθυνοι των φανών αλλά και του Δήμου, τρέχουν και δεν φτάνουν. Όλα θα πρέπει να είναι έτοιμα για την μεγάλη στιγμή. Την στιγμή που η νεραϊδούλα του κεφιού θα ακουμπήσει με το μαγικό της ραβδάκι και θα μεταμορφώσει μια ολόκληρη πόλη, συμπαρασύροντας μικρούς και μεγάλους στο μεγάλο γλέντι. Σε ένα γλέντι που κανείς δεν θα μείνει απλός θεατής αλλά θα συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις των δώδεκα ημερών, όπου θα κυριαρχεί η ζωντάνια, το κέφι, το κρασί και η ξενοιασιά.
Το τελικό σκηνικό της μεγάλης γιορτής, στήνεται δύο με τρεις βδομάδες πριν την Μεγάλη Αποκριά. Τα συνεργεία του Δήμου ασχολούνται με τον διάκοσμο, που θα στολίσει όλη την πόλη και κάθε γωνιά της. Τα φιλουρίδια θα κρεμαστούν σε δρόμους και πλατείες και θα γεμίσουν με χρώμα τις γειτονιές, ενώ οι αποκριάτικες φιγούρες θα καλούν τους επισκέπτες στα σημεία εκείνα της πόλης, για να ανακαλύψουν τα μυστικά του κεφιού. Τα κεραστάρια, δηλαδή τα ομοιώματα μικρών σπιτιών, από όπου οι υπεύθυνοι του Φανού θα προσφέρουν στον κόσμο κρασί και κιχιά, για μια ακόμη χρονιά θα πάρουν την θέση τους. Όπως και τα υπόστεγα που θα στεγάσουν τους μουσικούς με τα όργανά τους. Απαραίτητο κομμάτι και ο «νουντάς» που θα μπει στην καθορισμένη θέση, όπου και οι πιο επιδέξιοι θα αναλάβουν να τον ευπρεπίσουν, να βάψουν τους τοίχους, να διορθώσουν ζημιές και βέβαια να προσθέσουν κάτι καινούριο, ζωγραφίζοντας ανάλογα με την έμπνευση της στιγμής. Οι πιο «κασμιρτζήδις» θα προσθέσουν παραινέσεις, σχόλια και οδηγίες, στο λιτό και «τσουχτερό» ύφος της Κοζανίτικης εκφραστικής παράδοσης και στο ιδίωμα, που κυριαρχεί όλες αυτές τις μέρες. Τα περισσότερα, φυσικά, θα έχουν σεξουαλικό περιεχόμενο και μερικά, συμπληρώνονται με σκίτσα και σχέδια, για περισσότερη σαφήνεια για τους ξένους, μας λέει μιλώντας στο «Ο» η κ. Ματίνα Μόμτσιου από τον Φανό «Λάγγο του Μάγγανη» και συγγραφέας του βιβλίου «Αποκριά στην Κοζάνη – από μέσα απ’ το χορό…»
Τα κοζανίτικο ιδίωμα, που είναι επίσης το χαρακτηριστικό των ημερών, θα κυριαρχήσει και πάλι, ενώ το «κασμέρι», δεν θα λείψει από καμιά παρέα.
Η προετοιμασία
Και αν όλα φαντάζουν εύκολα και ίσως απλά, για κάποιον που θα είναι ο τελικός αποδέκτης, είναι αλήθεια ότι απαιτείται μεγάλη προετοιμασία και οργάνωση που θα διαρκέσει μέρες, ίσως και μήνες, τόσο για τους ανθρώπους των φανών, των συλλόγων, όσο και από τον Δήμο που θα έχει το συνολικό πρόσταγμα. Όλοι βρίσκονται σε εγρήγορση. Να οργανώσουν, να βοηθήσουν, να ενισχύσουν, ν’ απλώσουν όσο μπορούν το έθιμο, μα πάνω απ΄ όλα να ικανοποιήσουν τους χιλιάδες επισκέπτες, που κάθε χρόνο γίνονται και περισσότεροι, να τους αγκαλιάσουν, ώστε να απολαύσουν και εκείνοι και να ζήσουν ξεχωριστές στιγμές σε μια πόλη φιλόξενη, ζωντανή και κεφάτη.
Ο καλλιτέχνης κ. Γιώργος Σολάκης με την ομάδα του, στο ζενίθ των εργασιών για την δημιουργία των αρμάτων, αλλά και του διάκοσμου της πόλης. Η προετοιμασία θέλει κόπο και χρόνο. Οι ράφτες και οι μοδίστρες για τις χιλιάδες στολές που θα πρέπει να ετοιμαστούν, τα χιλιάδες κιχιά, οι κεφτέδες και οι μεζέδες που θα προσφερθούν, η επιλογή κρασιού, είναι μόνο μερικά από εκείνα που απαιτούνται.
Από την άλλη, ο Δήμος Κοζάνης και συγκεκριμένα η επιχείρηση Πολιτισμού, που έχει και την ευθύνη της διοργάνωσης, ετοιμάζεται πυρετωδώς, μήνες τώρα, καθώς θα πρέπει έγκαιρα να ολοκληρώσει το πρόγραμμα της συνολικής παρουσίασης των Αποκριάτικων εκδηλώσεων, να φροντίσει την κάθε λεπτομέρεια και να συνεργαστεί με όλους τους εμπλεκόμενους.
Κατασκευή αρμάτων
Σαράντα χρόνια παρουσίας και εντατικής εργασίας με αντικείμενο τις κατασκευές αρμάτων, συμπληρώνει ο κ. Γιώργος Σολάκης. Έμαθε την τέχνη τυχαία στην Αθήνα, όταν βρέθηκε με καρναβαλιστές και έτσι ξεκίνησε ερχόμενος στην γενέτειρά του. Από τότε ο κ. Γιώργος άρχισε να ασχολείται με την Αποκριά στην Κοζάνη και την κατασκευή των αρμάτων της παρέλασης.
Είναι ο καλλιτέχνης, ο μάστορας, ο άνθρωπος εκείνος που παρ'όλες τις αντίξοες συνθήκες, καταφέρνει να φέρει σε πέρας την δουλειά του και όλα να είναι έτοιμα στην ώρα τους, για την αποκορύφωση της μεγάλης γιορτής στην πόλη. Ο χρόνος είναι εκείνος που τον κυνηγά, καθώς θα πρέπει να ετοιμάσει 30 και πλέον άρματα σε χρονικό διάστημα μικρότερο από ένα μήνα. Αυτή είναι κυρίως η δυσκολία του, όπως και η στενότητα του χώρου που τον ταλαιπωρεί αρκετά.
«Η φαντασία, το γούστο και η όρεξη, είναι τα μυστικά της επιτυχίας ενός καρναβαλιστή» μας λέει ο κ. Γιώργος. «Θα πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις για να πετύχεις», συμπληρώνει.
Παρεμβαίνει και εμπλουτίζει τα θέματα που του δίνονται για κατασκευή. Όλο το σκηνικό στήνεται από τον ίδιο, αφού γνωρίζει καλά πλέον, τί θα ικανοποιήσει τον κάθε φανό, τί πρέπει να προσθέσει ή να αφαιρέσει για να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. «Όλα τα θέματα γίνονται, δεν υπάρχει δυσκολία στην κατασκευή. Η δυσκολία είναι μόνο στο χρόνο, που είναι λίγος».
Όπως κάθε χρόνο, οι Φανοί και οι Σύλλογοι, μας εκπλήσσουν με τα έξυπνα θέματα, το ανεξάντλητο χιούμορ, που τίποτα δεν αφήνει ασχολίαστο, την καυστική σάτιρα, που παρουσιάζονται στην παρέλαση. Τα θέματα είναι παρμένα από την επικαιρότητα με επίκεντρο την οικονομική κρίση που χτυπά και τον Βασιλιά καρνάβαλο. Δεν θα λείψουν όμως και «ξιδιάντρουπα» σήμα κατατεθέν της κοζανίτικης Αποκριάς.
Εκείνο που επίσης έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε και να σταθούμε, είναι η ώρα της αναμονής όλων των συμμετεχόντων λίγο πριν την παρέλαση στο σημείο όπου συναντιούνται, στην κορυφή της οδού Παύλου Μελά. Είναι λιγάκι δύσκολο να σας περιγράψουμε τι ακριβώς γίνεται την ώρα που εκατοντάδες κόσμου, διαφόρων ηλικιών, είναι έτοιμοι για την μεγάλη στιγμή.
Άλλοι πίνουν και χορεύουν, άλλοι βάζουν την τελευταία πινελιά στις στολές και τα άρματα, άλλοι φλερτάρουν, άλλοι αγχώνονται, άλλοι φωνάζουν και άλλοι με απίστευτη υπομονή, προσπαθούν να επιβάλλουν την τάξη. Ένας ολόκληρος κόσμος, μια αγκαλιά, μια μεγάλη παρέα, με έναν και μοναδικό σκοπό, την παρέλαση και την μετάδοση της ανεμελιάς, του γλεντιού, της διάθεσης, σ΄αυτό το παιχνίδι της διασκέδασης και της εκτόνωσης.
Ο Φανός χθες και σήμερα «Λάκκο του Μάγγανη»
Στην αρχή ο τόπος συνάντησης και «συνεδριάσεων» ήταν ο φούρνος της γειτονιάς, αλλά καθώς πλήθαιναν τα μέλη, στα μέσα της δεκαετία του ’90 πάρθηκε η απόφαση να μετατραπεί η άτυπη ομάδα σε κανονικό σύλλογο. Υπήρχε βέβαια ο φόβος ότι η αλλαγή θα κατέστρεφε τη ζεστασιά και τον αυθορμητισμό της παρεΐστικης ατμόσφαιρας που επικρατούσε μέχρι τότε, αλλά ευτυχώς τίποτα δεν κατάφερε να χαλάσει τη δυναμική που είχε αναπτυχθεί εν τω μεταξύ. Αντίθετα, καινούργια μέλη προστέθηκαν, που έφεραν ιδέες, όρεξη για καινούργια πράγματα και διάθεση για ενασχόληση κυρίως με θέματα λαογραφικής υφής.
«Ο Σύλλογός μας», επισημαίνει η κ. Ματίνα Μόμτσιου, μέλος του συλλόγου, «που στεγάζεται πλέον σε δικό του στέκι, δραστηριοποιείται σήμερα στο χώρο της λαϊκής παράδοσης, και με βασική ετήσια δραστηριότητα το στήσιμο του Φανού και των λοιπών αποκριάτικων εθίμων (η προετοιμασία για τα οποία σημειωτέον κρατάει δυο μήνες), επιδίδεται και σε ένα σωρό άλλες εκδηλώσεις: Από συλλογή υλικού για λαογραφικές και γλωσσολογικές έρευνες, μέχρι συμμετοχή σε ντοκιμαντέρ ή συγκέντρωση και καταγραφή του μουσικού πλούτου της πόλης. Κι από εκδηλώσεις για την προβολή πλευρών παραδοσιακής ζωής (έθιμα, τοπικό χιούμορ), μέχρι συμμετοχή σε εκδηλώσεις «εκτός των τειχών», οπουδήποτε μας καλούν για να γνωρίσουν τα «Κουζιανιώτκα τ’ αντέτια». Με στιγμές αγωνίας, αναστάτωσης και έντασης, που συνοδεύουν τις ώρες τις προετοιμασίας, αλλά και με πολλές ώρες χαράς και κεφιού γεννιέται η αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε μια καλή παρέα. Μια παρέα που έχει την ελαστικότητα που απαιτείται, για να δεχτεί και να αγκαλιάσει όλους όσους συμμερίζονται τα μεράκια της. Χίλιοι καλοί χωρούν...
Φανοί και γειτονιές στο επίκεντρο του εθίμου
Οι Φανοί των συνοικιών. Αλώνια, Άη-Δημήτρης, Αριστοτέλης, Άη-Θανάσης, Γιτιά, Κασμιρτζήδις, Κιραμαριό, Λάκκους τ’ Μάγγαν’, τ’ Λατσκ του Πηγάδ’, Μπουντανάθκα, Παύλος Μελάς, Πηγάδ’ απ’ του Κεραμαριό και Σκ’ρκα, συνεχίζουν απτόητοι ν’ ανάβουν κάθε χρόνο μέχρι σήμερα. Ενώ δίνεται αγώνας για την καλύτερη διοργάνωση και την μεγαλύτερη συμμετοχή του κόσμου. Αυτός είναι ο στόχος κάθε φορά, να μαζευτεί κόσμος αλλά και να κρατήσει το γλέντι μέχρι αργά.
Τα χαρακτηριστικά στοιχεία του φανού στην Κοζάνη
Τρία είναι τα κύρια στοιχεία που κάνουν τον Φανό της Κοζάνης ξεχωριστό, κατά την Ματίνα Μόμτσιου-Τσικριτζή:
• Ο συνδυασμός του ανάμματος της φωτιάς με το ιδιότυπο τραγούδι γύρω απ’ αυτήν. Ενώ σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, ανάβουν μεγάλες φωτιές στο χώμα για ευχετήριες ή καθαρτήριες τελετές, στην Κοζάνη συνδυάζεται επί πλέον με την ιδέα της ανατροπής, της αμφισβήτησης ιδεών και ιεραρχίας και την κατάργηση κάθε ορίου που εμπεριέχει η Αποκριά.
• Η μορφή του Φανού. Δεν ανάβεται μία τεράστια φωτιά στο χώμα που συνεχώς πρέπει να τροφοδοτείται για να μη σβήσει εύκολα, όπως συμβαίνει σε πολλά μέρη της Ελλάδος. Στην Κοζάνη ανάβεται μία μικρή φωτιά επάνω σε βωμό και απλώς συντηρείται η φλόγα της ώστε να διαρκέσει ώρες ολόκληρες. Η φωτιά είναι το σημείο αναφοράς του Φανού και γύρω από αυτήν εξελίσσονται τα διάφορα δρώμενα.
• Η ύπαρξη πολλών Φανών είναι το τρίτο στοιχείο στη διαφορετικότητά του. Δεν ανάβεται μία μεγάλη φωτιά στην πλατεία όπως συμβαίνει αλλού. Στην Κοζάνη υπάρχουν πολλές εστίες στα σταυροδρόμια κάθε γειτονιάς, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους οικοδεσπότες κάθε Φανού, να βάζουν το δικό τους προσωπικό στοιχείο που τους διαφοροποιεί από τους άλλους. Επιτρέπεται έτσι στον επισκέπτη, η μετάβαση από Φανό σε Φανό που ρίχνεται συνεχώς σε ένα καινούργιο ξεφάντωμα.
Η κορύφωση των Αποκριάτικων εκδηλώσεων ξεκινά την Τσικνοπέμπτη, οπότε δεκάδες ψησταριές και ορχήστρες υπόσχονται μια πρώτη γεύση για το τι θα ακολουθήσει τις επόμενες ημέρες. Εφ΄ εξής κάθε βράδυ και μέχρι την Κυριακή της Αποκριάς θα ανάβει κάθε βράδυ και ένας Φανός, ο οποίος παρουσιάζεται με παρέλαση καρναβαλιστών στο κέντρο της Πόλης. Παράλληλα στην ειδική εξέδρα στην κεντρική πλατεία της πόλης, εμφανίζονται χορευτικά συγκροτήματα. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ακόμα πάρτυ νεολαίας, τα γνωστά SOURD GAMES, βραδιά μεταναστών, Ηπειρωτών, Βοϊοτών, Ποντιακή βραδιά, συναυλίες, ενώ στα καταστήματα και στους δρόμους θα περιδιαβαίνουν ζωντανές ορχήστρες, δημιουργώντας μια ξεχωριστή εικόνα στην πόλη που φλέγεται στην κυριολεξία για 12 ημέρες.
Την Κυριακή της Αποκριάς, μετά το τέλος της μεγάλης παρέλασης, ακολουθεί το άναμμα του κεντρικού Φανού από το Δήμαρχο της πόλης, που θα δώσει το έναυσμα για να ανάψουν και οι υπόλοιποι σε όλες τις γειτονιές. Το ξέφρενο γλέντι εμπλουτίζεται με μασκαράδες, σκωπτικά τραγούδια, ζωντανές ορχήστρες σε όλη την πόλη και μπόλικους παραδοσιακούς μεζέδες.
Χιλιάδες κόσμος θα περάσει και φέτος τις «πύλες» του κεφιού και του ατέλειωτου γλεντιού στην πόλη της Κοζάνης. Εκείνο που χρειάζεται είναι η διάθεση για συμμετοχή και ο αυθορμητισμός. Τα υπόλοιπα θα τα αναλάβει η πόλη και οι άνθρωποί της, που θα ανοίξουν για μια ακόμα φορά την αγκαλιά τους, υποσχόμενοι αξέχαστες ημέρες και νύχτες, γεμάτες χορό, τραγούδι και τρελό ξεφάντωμα.
Της Δέσποινας Αμαραντίδου
Ειδήσεις
