Για το Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης …καὶ τ᾿ ἄγαλμα στὰ κύμβαλα…
«Ένας γκρεμισμένος φάρος είναι πιο επικίνδυνος από έναν σκόπελο», λέει μια αρχαία ρήση. Το Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης, ένα από τα κεντρικότερα σημεία αναφοράς για τον πολιτισμό καιτην ιστορία της περιοχής αλλά και για τον Μακεδονικό Ελληνισμό, βρίσκεται για έκτο συναπτό μήνα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Και το μόνο που ακούγεται είναι - πέρα των πολύ γενικών και ανησυχητικών καθησυχασμών - το μεταδοτικό «Τίς πταίει;». Ξεχνούμε όλοι πως σε μία κρίσιμη στιγμή αυτή είναι ίσως η πιο άκαιρη ερώτηση. Έστω, ας την απαντήσουμε εικάζοντας και γενικολογώντας, για να εκτονωθεί το έμφυτο ελληνοπρεπές αίσθημα της απόδοσης κάποιου δικαίου.
Ίσως να φταίνε οι παλιμπαιδισμοί προς την κούνια του κρατισμού και του συγκεντρωτισμού από φορείς οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να στηρίζουν τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες, εξαιρέτως δε όταν αυτές είναι τόσο κοινωφελείς όσο η δράση του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών. Ίσως από την άλλη να φταίει η ενδεχόμενη σφετεριστική αδιαλλαξία της όποιας τεθωρακισμένης ιδιοκτησίας και κυνικής απαλλοτρίωσης της κοινής δωρεάς ἐν εἴδει «περιουσιακού στοιχείου». Ίσως να φταίει η φιλαρχία και η παρατρεχάμενή της απληστεία, οι οποίες συχνά κάνουν την παρασιτική τους παρουσία καταστροφικά αισθητή σε χώρους τόσο εύθραυστους όσο και πολύτιμους. Ίσως φταίει «το σύστημα», ίσως ο γιαλός, οι στραβά αρμενίζοντες, «ο Θεός που μας μισεί» και γενικά ίσως φταίει πάντα κάποιος άλλος. Ή μάλλον φταίμε όλοι και αντί της αυτομαστίγωσης ή του καταγγελτικού λόγου θα πρέπει να βγούμε από το Καθαρτήριο του νοερού μας πολιτικού καφεποτείου, γιατί αυτό που ενδιαφέρει και συμφέρει όλους είναι η καλύτερη δυνατή λειτουργία του Μουσείου και όχι η γκρίνια της απουσίας του.
Και γιατί οι πεσμένοι φάροι φέρνουν ναυάγια τελικά. Με σκληρή, μαθηματική ακρίβεια.
Εδώ λοιπόν αντί του «τίς πταίει;» θα θέσουμε δύο απλά ερωτήματα που αφορούν στο μέλλοντα χρόνο,χρήσιμα κι ελεύθερα ερωτήματα και ελπίζει κανείς να πάρει πληρωμένες απαντήσεις και μαζί τους την προοπτική ενός Μουσείου που αξίζει και στο παρελθόν αλλά και στο μέλλον της περιοχής. Ερωτήματα όχι δύσκολα, όχι δυσάρεστα, όχι καυστικά, εκτός και αν οι απαντήσεις που αντιστοιχούν είναι δύσκολες, δυσάρεστες, καυστικές.
Σε ποιον ανήκει το Μουσείο, τα κτίριά του, τα εκθέματά του, η λειτουργία και Ιστορία του;
Στον Σύνδεσμο Γραμμάτων και Τεχνών;
Στον Δήμο Κοζάνης;
Στους δωρητές των εκθεμάτων;
Σε όλους μας ανεξαιρέτως στο ανάλογο μέτρο;
Ποιος οφείλει να συνδράμει στις αποφάσεις για το μέλλον του;
Το Διοικητικό Συμβούλιο/η γενική συνέλευση του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών;
Η Νομική Υπηρεσία/το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Κοζάνης;
Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας;
Η Θεά Τύχη;
Όλοι εκτός της Θεάς Τύχης;
Τί είναι τελικά ένα Μουσείο;
Εδώ, στην πιο δύσκολη ερώτηση ας παρατεθεί και μια υποτυπώδης απάντηση πέραν του ορισμού της ICOM – ακόμη δεν κατακτήθηκαν οι Μακεδονομάχοι μας από τους μνημονεύοντες Σταυροφόρους και τα τυπικά τους. Οι ορισμοί άλλωστε ποικίλλουν από τον ακαδημαϊκό και εγκυκλοπαιδικό μέχρι τον λαϊκό ή αδόκιμο. Ο καθένας μας προσδιορίζει τί σημαίνουν οι εκθέσεις ενός τέτοιου χώρου. Όταν ο ίδιος σε ηλικία εννέα χρόνων επισκέφτηκα τον χώρο με τον πατέρα μου, εκείνος μου είπε πως το Μουσείο είναι ένας μεγάλος καθρέφτης της ιστορίας, μια απολιθωμένη μνήμη. Οι στίχοι του Μιχάλη Γκανά περιγράφουν με ακρίβεια την πρώτη εκείνη συνείδηση της συμμετοχής σε μια τέτοια Ιστορία:
«ν’ ακούμε τους μεγάλους, να βήχουν,
να σωπαίνουνε, να βλαστημούν το χιόνι
κι εμείς να τους λυπόμαστε που γίνανε μεγάλοι
και να βιαζόμαστε πολύ να μοιάσουμε σ’ εκείνους,
να δουν πως μεγαλώσαμε να παρηγορηθούνε.»
Ένα Μουσείο, πράγματι, δεν είναι τίποτα άλλο, δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά ένας μεγάλος, βαθύς και μαγικός καθρέφτης. Ο βαρετός άνθρωπος βαριέται στους διαδρόμους του, ο ενδιαφέρων ενδιαφέρεται. Μια πόλη που απουσιάζει από τον εαυτό της δεν το επισκέπτεται, το κλείνει, το ερημώνει, ενώ μια άλλη πόλη που είναι παρούσα στην ζωή της το φροντίζει και το ζει. Η πόλη μας αν δεν πράξει όπως διδάσκει το περιεχόμενο του Λαογραφικού Μουσείου θα είναι μια πόλη που δεν το αξίζει τελικά. Και αυτό, ειρωνικά, στην επέτειο από τα 100 χρόνια της απελευθέρωσής της.
Αυτόν τον μαγικό καθρέφτη σήμερα τον κοιτάζουμε όλοι, ο Δήμος Κοζάνης, η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών, η δική μας νέα κίνηση, οι πολίτες οι ίδιοι και τί μπορούμε να δούμε παρά το είδωλο ενός απλανούς βλέμματος, μια γυμνή ανικανότητα να υπερασπιστούμε το παρελθόν και το μέλλον μας; Τί άλλο παρά μια θλιβερή έλλειψη βούλησης που δεν αρμόζει ούτε σε εκείνους τους χαρισματικούς οραματιστές που έχτισαν το Μουσείο, πρωτοστατούντος του δασκάλου Σιαμπανόπουλου, μα ούτε και σε αυτούς που δεν το έχουν περπατήσει ακόμη. Λείπει η οικονομική στήριξη, θα πει κανείς. Αυτή έλειπε και όταν το Μουσείο δεν υπήρχε ακόμη, όμως κάποιοι φρόντισαν και βρέθηκε, πολλοί φρόντισαν και το Μουσείο χτίστηκε.
Το κλίμα αυτοθυσίας που επικρατεί στους κόλπους του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών μας έγινε και ιδιαίτερως γνωστό σε μια πρόσφατη συνάντηση με τον πρόεδρό του. Μα και η καλή θέληση όλων των αρμόδιων φορέων είναι δεδομένη – αν κάτι τέτοιο δεν ίσχυε το παρόν σημείωμα θα ήταν νομιμοποιημένα πιο δηκτικό. Η υπόθεση όμως που αγγίζει αυτό το κείμενο είναι πολύ μεγάλη για αυτόν τον τόπο και τους ανθρώπους του και η σημερινή κατάσταση πρέπει να είναι απλά μια αφορμή για να γίνει μια μεγάλη και έντονη συζήτηση από όλους. Η καλή θέληση και η καλή πράξη απέχουν την απόσταση της αδράνειας, δυστυχώς.
Τα κατάλληλα λόγια, λοιπόν, στην κατακλείδα δεν μπορούν παρά να ανήκουν σε μια μεγάλη εξ ίσου γραφή. Γράφει ο Πρωταγόρας πως όλα καθορίζονται από το απτό του ανθρώπου: «πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν».
Προκύπτει από αυτά τα λόγια ένα σαφές τελευταίο ερώτημα που οφείλουμε να απαντήσουμε, όχι ανάμεσα στις κοσμικές και δημοσιογραφικές πιρουέτες της επαρχιώτικης τηλε-πολιτικής χορογραφίας αλλά επί της ουσίας ενός πολιτισμού που δεν υπήρξε ποτέ του επαρχιώτης: Τί, γιατί και πώς θα καθοριστεί το «ανθρώπινο μέτρο» του Μουσείου από αυτούς που άπτονται θεσμικά του επίσημου πολιτισμού μας; Ελπίζουμε πως τίποτα δεν θα συμβεί αυθαίρετα, πως η συζήτηση που αφορά όλους θα ενδιαφέρει και όλους και αναμένουμε πάντα - ένθεν και ένθεν - ειλικρινείς και αποστομωτικές απαντήσεις.
Π. Δημόπουλος, Κοζάνη, 28.01.2011
για την θεματική ομάδα πολιτισμού
Ανεξάρτητη Αυτοδιοικητική Κίνηση «Τόπος να ζεις»
