Οικομουσείο περιβάλλοντος και ιστορίας Σερβίων
Τι είναι το οικομουσείο.
Το οικομουσείο είναι μια δυναμική πρακτική που δημιουργείτε από την επιτακτική ανάγκη διαφύλαξης του περιβάλλοντος και την μετάδοση της ιστορίας του κάθε ιδιαίτερου τόπου. Είναι ένα όργανο δια μέσου του οποίου οι κάτοικοι μιας περιοχής ξανακαλύπτουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, και τα στοιχεία που κάνουν μοναδική την περιοχή όπου ζουν. Αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι δύο ειδών τα οικολογικά και τα ιστορικά, βρίσκονται διασκορπισμένα μέσα σε αυτό που ονομάζετε το Τοπίο των Σερβίων, και είναι τα εκθέματα του οικομουσείου. Είναι δηλαδή η οποιαδήποτε φυσική ομορφιά π.χ. φαράγγια, δάση, ρυάκια, πλατάνια, σκίουροι, γεράκια, κ.τ.λ., και όλες οι ανθρωπογενείς ενέργειες πάνω στο περιβάλλον κατά τη μακραίωνη ιστορία της περιοχής μας, όπως π.χ. νεολιθικοί οικισμοί, βυζαντινά κάστρα, κτήρια από την περίοδο της τουρκοκρατίας, του μεσοπολέμου, κ.τ.λ. Όλα αυτά τα μέρη μαζί με τους κατοίκους της περιοχής είναι εκείνο που διαμορφώνει την ταυτότητα της κοινότητας. Ή σχέση των κατοίκων με τα μέρη είναι δυναμική, με την έννοια ότι ο τόπος και το περιβάλλον διαμορφώνουν την ιδιοσυγκρασία και γενικότερα τον αισθηματικό κόσμο του καθένα. Επιπλέον ο χώρος όπου κάποιος μεγαλώνει είναι ο χώρος όπου εκεί αισθάνεται την πατρίδα του, είναι ο χώρος όπου κινείτε άνετα και όπου ο χώρος έχει δεθεί με την προσωπική του ιστορία. Το οικομουσείο προσπαθεί να κάνει τους κατοίκους να ξαναβρούνε μέσα από το Τοπίο τους την προσωπική τους ιστορία με σκοπό να γίνει η προσωπική τους μαρτυρία, ιστορία του τόπου. «Η μάχη της μνήμης ενάντια στη λήθη, είναι η μάχη του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία», γράφει ο Μίλαν Κούντερα. Αυτή η φράση είναι ιδιαιτέρα επίκαιρη στην εποχή μας, όπου η ανασφάλεια είναι γενικευμένη. Το φαινόμενο του οικομουσείου ξεκινάει τη δεκαετία του 1970 με την εισαγωγή του όρου από τον G. Varine Γάλλου μουσειολόγου στα πλαίσια της ταξινόμησης μουσείων τοπικής ιστορίας και περιβάλλοντος, μέσα από τις καινούργιες θεωρίες της Νέας Μουσειολογίας. Οι οποίες είναι μερικές γενικές αρχές: ότι δηλαδή η σχέση του επισκέπτη ενός μουσείου, με τα αντικείμενα που εκτίθενται πρέπει να είναι δυναμική και αμφίδρομη, το αντικείμενο χάνει από την αξία του όταν αποκοπή από το φυσικό του περιβάλλον, οι χρήστες του μουσείου επεμβαίνουν στην χρήση του. Αυτή ακριβώς την σχέση ανάμεσα στους κατοίκους της περιοχής, την ιστορία και το περιβάλλοντος έρχεται να καλύψει το οικομουσείο με σκοπό την διατήρηση της ιστορικής μνήμης, του περιβάλλοντος και την αξιοποίησή τους για μια ήπια και αειφόρο ανάπτυξή. Η γνώση που θα αποκτηθεί μέσο του οικομουσείου θα βοηθήσει στη δημιουργία προτάσεων μέσα από την ίδια την τοπική κοινότητα, η οποία αποκτά μεγαλύτερη δύναμη εξαιτίας ακριβώς αυτής της γνώσης της ιστορικής μνήμης. Σήμερα τα οικομουσεία είναι εξαπλωμένα σε όλο τον κόσμο, και έχουν δημιουργηθεί διάφορα δίκτυα για την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών. Η Ελλάδα και συγκεκριμένα η ΤΕΔΚ Δυτικής Μακεδονίας είχε ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα για τη Δημιουργία ενός οικομουσείου Εθνικής Αντίστασης. Οι άλλες χώρες που συμμετείχαν ήταν η Ιταλία και η Ισπανία, οι οποίες είχαν ήδη οικομουσεία που λειτουργούσαν. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ονομαζόταν CULTURA MATERIALE Υλικός Πολιτισμός.
Η Γέννηση των Οικομουσείων.
Τα οικομουσεία δημιουργούνται ήδη από τη δεκαετία του 70 και έπειτα, και βασίζονται σε λίγες αναγκαίες αρχές: τη διατήρηση της ιδιαιτερότητας, της πολιτιστικής ταυτότητας, την διατήρηση και τη στήριξη των παραδοσιακών επαγγελμάτων. Την καταγραφή και μετάδοση της ιστορικής μνήμης. Την αναβίωση παραδοσιακών εκδηλώσεων, την αναγνώριση και προστασία του φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος. Σκοπός είναι να φέρει σε επαφή την κοινότητα με το περιβάλλον και την ιστορία.
Η τέχνη δεν είναι η μοναδική έκφραση του ανθρώπου αλλά υπάρχει και αυτό που ορίζετε σαν υλικός πολιτισμός, που είναι ότι έχει κάνει ο άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή για την επιβίωση και αυτό προσπαθεί το οικομουσείο να αναδείξει. Οι επαγγελματίες που θα εργαστούν στο οικομουσείο είναι θα πρέπει να είναι κοινωνικά άτομα τα οποία θα συμβάλουν στις αλλαγές και θα βρίσκονται στην υπηρεσία της κοινότητας. Οι επισκέπτες του οικομουσείου δεν πρέπει να είναι παθητικοί καταναλωτές αλλά ενεργητικοί συμμέτοχοι, που μπορούν θετικά να συνεισφέρουν στο σχεδιασμό της μελλοντικής έρευνας του μουσείου. Ο χώρος που δημιουργείτε το οικομουσείο ανακαλύπτετε μέσα από την ζωντανή ιστορική μνήμη σχεδιάζετε ένας καινούργιος χάρτης προσωπικών ιστοριών που μας καθοδηγεί. Η δημιουργία ενός Χάρτη κοινότητας είναι μια καλή αρχή για την επαφή των κατοίκων με το φυσικό και ιστορικό χώρο που σχεδιάζετε από την κοινότητα και προσφέρετε στην κοινότητα. Μέσου της κατασκευής του χάρτη διενεργούνται οι απαραίτητες ζυμώσεις για το δέσιμο της κοινότητας με το χώρο της και τα μέλη της. Η διαδικασία της δημιουργίας προκαλεί τον ενθουσιασμό λόγω του ότι έχει να κάνει με γνωστούς χώρους και γνωστές ιστορίες.
Ο χάρτης της κοινότητας Σερβίων είναι μια καλή αρχή για τη γνωριμία της περιοχής και τη δημιουργία του Οικομουσείου Ιστορίας και Περιβάλλοντος Σερβίων. Ο χάρτης θα πρέπει να δημιουργηθεί από τα μέλη της κοινότητας των Σερβίων με την προώθηση και τη βοήθεια των θεσμοθετημένων οργάνων προπάντων του Δήμου και του Μορφωτικού Ομίλου οι οποίοι προσφέρουν υλικοτεχνική βοήθεια, στη συνέχεια τα σχολεία όπου με την βοήθεια των δασκάλων προσπαθούμε να μεταδώσουμε την ιδιαιτερότητα του τόπου. Ο βασικός όμως παράγοντας είναι η ζωντανή κοινότητα που μεταφέρει και θέλει να μεταδώσει τη γνώση και τις προσωπικές εμπειρίες. Στα παιδιά του σχολείου μπορεί να δοθούν εργασίες για να ερευνήσουν τα παραδοσιακά ήθη και έθιμα μέσω πρωτογενών πηγών, να ζωγραφίσουν, να φωτογραφίσουν τα ιδιαιτέρα ιστορικά μέρη των Σερβίων. Ένα άλλο απαραίτητο στοιχείο είναι η δημιουργία ενός κέντρου αρχείου του οικομουσείου. Σε αυτό θα συγκεντρωθούν όλες οι μαρτυρίες και ότι ιστορικό στοιχείο μπορέσουμε να συγκεντρώσουμε. Σε αυτό τον τομέα μπορούν να εργαστούν νέοι ερευνητές της περιοχής που θα συμμετάσχουν στην διαδικασία του Χάρτη της Κοινότητας. Οπωσδήποτε το ποιο δύσκολο σημείο είναι ο συντονισμός της κοινότητας και η συμμετοχή των πολιτών στην διαδικασία. Μια πρώτη εξερεύνηση και καταγραφή θα μπορούσε να γίνει για το οικισμένο κομμάτι της πόλεως μερικές διαδρομές στην κοντινή περιοχή και τα κάστρα. Παράλληλα μπορεί να γίνετε και μια μελέτη και καταγραφή των παραδοσιακών εθίμων και παραδόσεων όπως οι απόκριες ή το πανηγύρι. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η δημιουργία καταστάσεων και εκδηλώσεων με σκοπό την σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Στο τέλος η έκδοση του χάρτη της κοινότητας μπορεί να πάρει οποιαδήποτε μορφή.
Τι μπορεί να προσφέρει το οικομουσείο.
Τα οικομουσεία προσφέρουν πρώτα από όλα ένα νέο δέσιμο τις τοπικής κοινότητας με το περιβάλλον και την ιστορία. Δημιουργούν μια σχέση δυναμική που ωφελεί στο να βρεθούνε μορφές ανάπτυξης ήπιες και αειφόρες. Συνεισφέρει στο να πάρει η τοπική κοινωνία μια ευρύτερη γνώση του τόπου της και να μπορέσει να επέμβει δυναμικά στις αποφάσεις για την αξιοποίηση της περιοχής. Η τοπική κοινότητα αναλαμβάνει την φροντίδα της περιοχής. Κατά τη δραστηριότητα της διαδικασίας της δημιουργία του οικομουσείου μπορούν να δουλέψουν και να εκπαιδευτούν νέοι ερευνητές οι οποίοι με την τεχνογνωσία και την πήρα που αποκτούν μπορούν να εξελιχτούν σε επαγγελματίες. Ένας άλλος σκοπός του οικομουσείου είναι ο εκπαιδευτικός. Από τη μια μεριά φέρνει σε επαφή τους νέους με το φυσικό και ιστορικό τους περιβάλλον και τους βοηθάει να αποκτήσουν υπευθυνότητα για την προστασία του, από την άλλη δημιουργοί καινούργια πεδία έρευνας. Επίσης μπορεί να ενταχθεί σε ευρωπαϊκά προγράμματα για το περιβάλλον και για την πολιτισμό. Αυτά τα πράγματα πηγάζουν από τις Ευρωπαϊκή Συνθήκη για το Περιβάλλον όπου οι παράμετροι και οι ιδέες που προωθούνται συνταιριάζουν με αυτές του οικομουσείου. Η ένταξη του οικομουσείου στα διάφορα διεθνή δίκτυα που υπάρχουν, βοηθά στην ανάπτυξη και του τουρισμού. Ενός τουρισμού όχι μαζικού αλλά ήπιας μορφής που σέβεται το περιβάλλον και που προσφέρει στην τοπική κοινότητα και ανοίγει νέες δυνατότητες. Επίσης μπορεί να συνεισφέρει στην παραγωγή και τη διάθεση των τοπικών προϊόντων τα οποία μπορούν να ενταχθούν μέσα στην παράδοση και την ιστορία του τόπου.
Ποιοι μπορούν να συνεισφέρουν.
Η απάντηση θα μπορούσε να είναι μονολεκτική όλοι. Πρώτα από όλα η δημοτική αρχή πρέπει να υποστηρίξει αυτή την προσπάθεια με όλους τους τρόπους, προωθώντας και διαφημίζοντας το οικομουσείο. Μπορεί να τυπωθούν πληροφοριακά φυλλάδια, να τοποθετηθούν μερικές καλαίσθητες πινακίδες σε μέρη που θα επιλεχθούν, μπορεί να καθαρίσει ορισμένα μέρη, ή να ανοίξει μονοπάτια. Το ποιο βασικό όμως που περιμένουμε από το δήμο είναι να μπορέσει να εντάξει το οικομουσείο σε κάποιο ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδότησης. Ο Μορφωτικός όμιλος μπορεί να συμπεριλάβει στην αρχή ανάμεσα στις δραστηριότητες του και το οικομουσείο προωθώντας την ιδέα ανάμεσα στα μέλη του. Το λαογραφικό μουσείο που διαχειρίζεται ο σύλλογος θα πρέπει να ενταχθεί μέσα στις δραστηριότητες του οικομουσείου, βάζοντας το μέσα σε προγράμματα πολιτιστικά. Ο σύλλογος εμπόρων και επαγγελματιών θα μπορούσε να συνεισφέρει προωθώντας την ιδέα ανάμεσα στα μέλη του, τα οποία μπορούν θα ωφεληθούν από την προώθηση των τοπικών προϊόντων μέσω της διαφήμισης που θα γίνει από την δημιουργία του οικομουσείου.
Θα μπορέσει επίσης να δημιουργηθεί μια ομάδα νέων επιστημόνων οι οποίοι θα συμμετείχαν στην συγκέντρωση, μελέτη και αρχειοποίηση του υλικού να αποκτήσουν τεχνογνωσία για να δουλέψουν σε ανάλογες προσπάθειες για την εξάπλωση του οικομουσείου σε όλο το διευρυμένο δήμο. Θα μπορούσαν ίσως να βρεθούνε και από τώρα κονδύλια για να πληρωθούνε τουλάχιστον αυτοί.
Επίσης θα πρέπει να βρεθεί ένα χώρος όπου θα γίνονται οι συγκεντρώσεις των και όπου θα συγκεντρώνετε το αρχειακό υλικό.
Η συμμετοχή των σχολείων είναι σημαντική γιατί στους νέου απευθύνεται αυτή η προσπάθεια για την διατήρηση της ιστορικής μνήμης και του περιβάλλοντος. Μέσω των σχολείων γίνονται ορισμένες δραστηριότητες που συμβάλουν στην ανακάλυψη από τα παιδιά της ιδιαιτερότητας του τόπου τους.
Παράλληλα με το σχολείο πρέπει και οι γονείς των παιδιών να συμμετάσχουν στις δραστηριότητες.
Απαραίτητο στο τέλος αλλά το ποιο σημαντικό είναι η μαζική συμμετοχή των πολιτών, για να υπάρξει μια αντιπροσωπευτική έκφραση της κοινότητας και των δυνατοτήτων παρέμβασης στο σχεδιασμό του μέλλοντος. Η συμμετοχή των πολιτών είναι απαραίτητο στοιχείο για την επιτυχία του σχεδίου, για αυτό θα πρέπει να γίνετε μια συνεχής προώθηση. Το οικομουσείο είναι μια διαδικασία μακροχρόνια και για αυτό θα πρέπει να προχωρήσουμε βήμα βήμα.
