Εκχωρήσεις ΕΣΠΑ: Ενα ακόμη βήμα προς τη γραφειοκρατία(του Γιώργου Δακή*)

Παρά την αρχική πρόθεση για αποτελεσματικότερη και ορθολογικότερη διαχείριση πόρων, η διαδικασία των εκχωρήσεων αντί να βελτιώσει τη συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών και των αρχών που εμπλέκονται στο ΕΣΠΑ, αλλά και το πλαίσιο υλοποίησης των έργων, ανέδειξε σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, την πολυπλοκότητα του συστήματος υλοποίησης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων

Η πολιτική συνοχής που σκοπό έχει να προάγει την αρμονική ανάπτυξη της Ε.Ε. και των περιφερειών της, με τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων, δεν θα έχει αποτέλεσμα για την Ελλάδα εάν το ΕΣΠΑ υπάρχει για να δημιουργεί ρόλους και δυσλειτουργίες και όχι με σκοπό να οδηγήσει τη χώρα μας στην έξοδο από το τούνελ της ύφεσης.Μέσα σε μία απίστευτη οικονομική κρίση που βιώνουμε ως Ελληνες, με τη χώρα να βουλιάζει όλο και πιο πολύ στην ύφεση και την ανεργία, το ΕΣΠΑ, του οποίου η υλοποίηση ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 2007, αναμενόταν να δώσει φως και ελπίδα στην χώρα μας, όσο αυτή προχωρεί στο δύσκολο μονοπάτι της ανάπτυξης. Προσπαθώντας, να κάνουμε μία ουσιαστική αποτίμηση και λαμβάνοντας υπόψη την μέχρι σήμερα καταγεγραμμένη πορεία του, μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Οτι το ΕΣΠΑ εκπληρώνει τους αναπτυξιακούς στόχους του; Οτι το ΕΣΠΑ αποτελεί εργαλείο εξόδου από την κρίση; Οτι τα έργα που υλοποιούνται, ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των φορέων και κατοίκων της περιφέρειας και της χώρας γενικότερα; Για να αποτιμηθούν τα παραπάνω ερωτήματα απαιτείται μία σύντομη αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν με εστιάσεις σε συγκεκριμένες πολιτικές ή στρατηγικές διαχείρισης. Στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2007 - 2013, η χώρα μας εισήγαγε, θεσμικά, για πρώτη φορά σε επίπεδο διαχείρισης, την έννοια της εκχώρησης των πόρων των διαρθρωτικών Ταμείων.Ποιος όμως ήταν ο πραγματικός ρόλος ή στόχος της διαδικασίας της εκχώρησης και πώς επιτυγχάνεται αυτός; Υπό το πρίσμα της κανονικότητας και της αποτελεσματικότητας, κανείς δεν θα παρουσίαζε μία «αυτονόητη» απάντηση, αλλά σίγουρα θα παρέθετε κάποιες σημαντικές διαπιστώσεις: Η εκχώρηση γίνεται «υποχρεωτική» από την στιγμή που στο ΕΣΠΑ, και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Κανονισμού για κάθε επιχειρησιακό πρόγραμμα (ΕΠ), ορίζονται η Διαχειριστική Αρχή, η Αρχή Πιστοποίησης και η Αρχή Ελέγχου και προσδιορίζονται οι ενδιάμεσοι φορείς που θα οριστούν για τη διαχείρισή του. Επικρατεί η άποψη ότι η εγγενής πολυπλοκότητα διαχείρισης των έργων «εθνικής εμβέλειας», μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με τη διαδικασία της εκχώρησης, που απαιτεί τον ορθό χρηματοδοτικό προγραμματισμό των εν λόγω έργων, γιατί σε άλλη περίπτωση υπάρχει «σοβαρός κίνδυνος συστημικής ανεπάρκειας και απώλειας πόρων». Εάν εξαιρεθούν οι δράσεις «ενισχύσεων», για τις οποίες κάποτε θα πρέπει να συζητηθεί η αποτελεσματικότητά τους σε περιφερειακό ή κλαδικό επίπεδο, όπως επίσης και οι δράσεις «εθνικής πολιτικής» π.χ. Taxis, Εθνικό Δημοτολόγιο, Εθνικό Κτηματολόγιο, Εθνικό Ληξιαρχείο, για τις υπόλοιπες δράσεις που χαρακτηρίζονται τόσο «εύκολα» ως δράσεις «εθνικής εμβέλειας», η τελευταία διαπίστωση δημιουργεί και τους περισσότερους ενδοιασμούς ως προς «το ορθόν» της εφαρμογής της συγκεκριμένης διαδικασίας. Επ' αυτού, θα μπορούσε να τεθεί το εναλλακτικό ερώτημα: Πώς θα επηρέαζε η μη εφαρμογή της διαδικασίας των εκχωρήσεων, το ΕΣΠΑ, το Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου και τελικά την διαχείριση των έργων «εθνικής εμβέλειας»; Οι απαντήσεις ίσως να γεννούν περισσότερους προβληματισμούς. Και οι προβληματισμοί γεννούν συγκεκριμένα ερωτήματα: Πότε ονοματίστηκαν τα έργα ή οι δράσεις «εθνικής εμβέλειας», για την υλοποίηση των οποίων, απαιτούνταν και απαιτείται «οριζόντια» διαχείριση; Πόσο αποτελεσματικές έχουν κριθεί, στο πρόσφατο παρελθόν, οι «οριζόντιες» διαδικασίες διαχείρισης δράσεων «εθνικής εμβέλειας»; Πώς είναι δυνατόν μία Διαχειριστική Αρχή, που ασκεί «οριζόντια» διαχείριση, να γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες κάθε περιφέρειας και μάλιστα σε βάθος οκταετίας, με συνεχείς διαρθρωτικές και οικονομικές αναταράξεις; Γιατί οι Ενδιάμεσες Διαχειριστικές Αρχές των Περιφερειών δεν συμμετέχουν στο σχεδιασμό των Δράσεων που δεν αποτελούν «δράσεις εθνικής εμβέλειας»; Επιτρέπεται ένας Αξονας Προτεραιότητας Περιφερειακού Προγράμματος, όπως είναι αυτός της «Ανταγωνιστικότητας και της Ψηφιακής Σύγκλισης» να μην περιλαμβάνει και δράσεις, αμιγώς, περιφερειακού χαρακτήρα; Είναι δυνατόν να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται πολιτικές περιφερειακής ανάπτυξης χωρίς τη συμμετοχή των ίδιων των Περιφερειών; Οι απαντήσεις δεν είναι τόσο προφανείς όσο φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Κατ' αρχήν, η κεντρική διοίκηση είναι σε θέση να αναλαμβάνει και να χρηματοδοτεί η ίδια αναπτυξιακές δράσεις στις περιφέρειες. Ομως, όπως υποστηρίζει η σύγχρονη οικονομική θεωρία, η πλέον αποτελεσματική περιφερειακή πολιτική είναι εκείνη που βασίζεται στη συμμετοχή των τοπικών εταίρων. Διότι γνωρίζουν κατά τεκμήριο καλύτερα τις ανάγκες και τις προοπτικές των περιοχών τους, αλλά και γιατί η συμμετοχή τους διασφαλίζει τη δημοκρατική νομιμοποίηση του όλου εγχειρήματος. Εν κατακλείδι, τι χαρακτηρίζει, ως αποτέλεσμα διαχείρισης πόρων μία Περιφέρεια; Η θέση των επιχειρήσεων της Περιφέρειας σε περιβάλλον εθνικού ή διεθνούς ανταγωνισμού, ο τρόπος που προστατεύει και αναδεικνύει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, η κοινωνική και οικονομική συνοχή της. Παρά την αρχική πρόθεση για αποτελεσματικότερη και ορθολογικότερη διαχείριση πόρων, η διαδικασία των εκχωρήσεων αντί να βελτιώσει τη συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών και των αρχών που εμπλέκονται στο ΕΣΠΑ, αλλά και το πλαίσιο υλοποίησης των έργων, ανέδειξε σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, την πολυπλοκότητα του συστήματος υλοποίησης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων, σε συνδυασμό με τη γραφειοκρατική και συγκεντρωτική εφαρμογή της και έχει οδηγήσει σε σοβαρές δυσλειτουργίες και καθυστερήσεις στην υλοποίηση των στόχων της και στην απορρόφηση των κονδυλίων από τα Ταμεία της Ε.Ε. Με το νόμο 3840/2010, με τον οποίον τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε ο νόμος 3614/2007, η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προσπάθησε να υλοποιήσει τη δέσμευσή της να λάβει άμεσα όλα τα αναγκαία διορθωτικά μέτρα, ώστε να επιτευχθεί η αποκέντρωση στη διαχείριση των πόρων, η απλοποίηση των εφαρμοζόμενων διαδικασιών και η αποτελεσματικότητα στην εφαρμογή των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, με στόχο την ταχεία απελευθέρωση των κοινοτικών κονδυλίων και τη διοχέτευσή τους σε έργα και δράσεις υψηλού αναπτυξιακού αποτελέσματος. Πρωτεύοντα ρόλο, για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων, ανέλαβαν να επιτελέσουν οι Επιχειρησιακές Συμφωνίες Υλοποίησης, που είχαν συναφθεί μεταξύ του υπουργού Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας και των υπουργών και Γενικών Γραμματέων των Περιφερειών, στους οποίους υπάγονται οι διαχειριστικές αρχές και ενδιάμεσες διαχειριστικές αρχές των επιχειρησιακών προγραμμάτων. Η πρόθεση ήταν να περιοριστεί η εμπλοκή των κεντρικών φορέων κατά τις διαδικασίες διαχείρισης των πόρων του ΕΣΠΑ, να καταργηθεί ο μέχρι σήμερα εφαρμοζόμενος συντονισμός και να ακυρωθεί ο συγκεντρωτισμός και οι εμπλοκές στην εφαρμογή των προγραμμάτων. Επίσης, η στόχευση ήταν και παραμένει, η κατάργηση των αποσπασματικών αποφάσεων εκχώρησης, οι οποίες δημιούργησαν τεράστια γραφειοκρατία, εμπλοκές και καθυστερήσεις στην εφαρμογή των προγραμμάτων, αλλά κυρίως κατακερματισμό του αναπτυξιακού προγραμματισμού. Κανείς από τους παραπάνω στόχους δεν έχει επιτευχθεί: Η γραφειοκρατία, όπως και οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση των δράσεων παραμένουν, όπως παραμένουν και οι αβεβαιότητες για το μέλλον του ίδιου του ΕΣΠΑ. Οι περιφέρειες, που αποτελούν και τους κύριους «χρηματοδότες» των δράσεων «εθνικής εμβέλειας», περιμένουν τα αποτελέσματα της υλοποίησης τους για να απαντήσουν, με την σειρά τους, στο απλό ερώτημα των πολιτών : «Πότε ξεκινά το ΕΣΠΑ;» Στα τέλη του 2010, η χώρα μας βρισκόταν στη 17η θέση, ως προς την απορρόφηση πόρων, με το μέσο ποσοστό απορρόφησης να κυμαίνεται περί το 18%. Δεδομένων των ανωτέρω, η Ελλάδα και ειδικότερα η Ελληνική Περιφέρεια δεν νοείται να παραμένει αμέτοχη. Είναι σαφές ότι, για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη, καλύτερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση των πόρων του ΕΣΠΑ, απαιτούνται πολιτικές αποφάσεις σε επίπεδο κυβέρνησης και συμμαχίες Περιφερειών με ταυτόσημα συμφέροντα που θα συμμετέχουν ενεργά σε όλες τις διεργασίες. Για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη, καλύτερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση των πόρων του ΕΣΠΑ, απαιτούνται πολιτικές αποφάσεις σε επίπεδο κυβέρνησης και συμμαχίες περιφερειών με ταυτόσημα συμφέροντα που θα συμμετέχουν ενεργά σε όλες τις διεργασίες Η γραφειοκρατία, όπως και οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση των δράσεων παραμένουν, όπως παραμένουν και οι αβεβαιότητες για το μέλλον του ίδιου του ΕΣΠΑ *O Γιώργος Δακής είναι Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας